با اینکه قیمت محصولات فولادی در سال جاری، هم در داخل و هم در بازارهای بین‌المللی افزایش یافت اما موضوعاتی همچون کمبود برق و ایجاد برخی محدودیت‌ها برای صادرات شرکت‌های بزرگ فولادی، چالش‌هایی را برای فولادسازان به وجود آورده است.

به گزارش جهان معدن ، با این وجود، آمارها حاکی از آن است که صادرات فولاد ایران در سال جاری با رشد قابل توجهی نسبت به سال گذشته مواجه شده و این امر، مرهون موقعیت‌شناسی تیم‌های بازاریابی و فروش شرکت‌های فولادی است؛ به طوری که برخی رکوردهای صادراتی در سال جاری جابه‌جا شد. در این رابطه، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین» با علی محمدی، مدیرعامل شرکت آهن و فولاد ارفع به گفت‌وگو نشسته است که مشروح آن را در ادامه آمده است:

از دیدگاه شما چرا میزان صادرات فولاد کشور طی سال جاری افزایش یافت؟

این موضوع به اواخر شهریور ماه سال 1399 برمی‌گردد. در آن زمان، بعد از مدت‌ها قیمت سنگ‌آهن مقاومت 119 دلاری خود را شکست و طی چند ماه بدون توقف به بالاترین حد ممکن رسید و به تبع آن، مولفه‌های دیگر مثل قیمت قراضه هم تغییر کرد. از همان زمان، شمش فولادی نیز از حدود قیمت 395 دلاری رشد فزآینده و چشمگیری را شاهد بود؛ به طوری که بعد از هفت ماه بیش از 70 درصد قیمت شمش افزایش یافت. در چنین شرایط ایده‌آلی که برای تمامی فعالان بازار شمش ایجاد شده بود، فرصت مناسبی به وجود آمد تا از ظرفیت‌های صادراتی استفاده شود زیرا بازار همیشه صعودی نیست و هر صعودی، نزولی را در پی خواهد داشت. تحلیل معاملات در بازار طبق الگوهای تکرار شونده نشان می‌داد که بازار در نهایت اصلاح خواهد شد و خوش‌بین‌ترین افراد هم اصلاح را در ثابت شدن قیمت‌ها متصور نبودند. در حال حاضر نیز شاهد نزول قیمت‌ها هستیم. با توجه به توضیح مختصر بالا و چشم‌پوشی از معیارهای و عوامل مهم دیگر، می‌توانیم اظهار کنیم که کشش بازار و جذابیت صادرات در یک سال اخیر در بهترین شرایط بود؛ به طوری که قیمت‌های ایران و منطقه CIS به کمترین نقطه اختلاف همیشگی خودش رسید و رکوردهای خوبی در قیمت‌گذاری توسط شرکت‌های ایرانی به ثبت رسید.

بازار داخلی و فروش محصولات فولادی در کشور چه تغییری کرده است؟

در بازار همواره تغییر به وجود می‌آید زیرا به طور طبیعی، بازار پویا باید تغییرات داشته باشد. با این وجود، یک فرق عمده در نوع تغییرات وجود دارد. یک زمانی تغییرات توسط عواملی همچون عرضه و تقاضا، رهبر بازار، خود بازار و... ایجاد می‌شود. در این شرایط فعالان بازار با تحلیل و پیش‌بینی‌های لازم خود را با تغییرات وفق می‌دهند. به طور کلی وقتی تغییرات از جنس بازار باشد برای فعالان آن بازار ملموس و قابل تحمل است.

عوامل تغییرات را می‌توان کشف قیمت پایه بورس کالا که محاسبه درصدی از میانگین فروش منطقه CIS لحاظ می‌شود، تنوع محاسبه در کشف قیمت پایه، حذف بازار رقابتی (بازار آزاد) و نادیده گرفتن منابع مالی نهفته در آن و حذف رقابت آزاد، ایجاد انحصار فروش در بورس کالا، خروج از روش سنتی مذاکره‌ای و چانه‌زنی و فروش به شکل مزایده در بورس کالا، بستری برای فروش دیجیتال، تعمیق بازار فولاد و آغازی برای استفاده از ابزارهای متنوع معاملاتی در بورس کالا، دسترسی به قیمت واقعی معاملاتی، دسترسی به گزارش‌های معتبر و مستدل، تسهیل در تجزیه و تحلیل بازار داخلی نام برد.

فولاد ارفع برای فروش و صادرات محصولات خود از چه روش‌هایی استفاده می‌کند؟ این روش‌ها نسبت به گذشته چه تغییراتی کرده‌اند؟

تقریبا اکثر شرکت‌های فعال از یک روش متداول برگزاری مزایده و مذاکره استفاده می‌کنند. شرکت ارفع نیز از این روش پیروی می‌کند. تغییر چندانی در روش‌ها ایجاد نشده است؛ فقط تا حد امکان با مشتریان نسبت به گذشته تعامل بیشتری را ایجاد کرده‌ایم تا در این شرایط سخت (تحریم‌های ناجوانمردانه) سهم بازار صادراتی خود را حفظ کنیم.

نقش بازاریابی در فروش محصولات فولادی چیست و این شرکت از چه روشهایی برای بازاریابی استفاده نموده است؟

اگر فروش شرط لازم باشد، بازاریابی شرط کافی این فرایند محسوب می‌شود. با توجه به پاندمی کرونا ویروس، عملا بازاریابی تغییرات عمده‌ای کرده است و از مذاکرات حضوری و روش‌های متداول و بعضا پرهزینه خارج شده و این حوزه را متحول کرده است.

به هر روی، بازاریابی در شرکت ارفع به دور از هر گونه تشریفات اداری و دسترسی آسان و ارتباط مستقیم با ارکان تصمیم‌ساز در این حوزه میسر است و شاید شاخصه اصلی در این بخش همکاری، هماهنگی و مشارکت مدیریت‌های برنامه‌ریزی، تولید، حمل و فروش در تمامی مراحل بازاریابی است که این امر باعث چابکی و دستیابی به یک نظم و انسجام در انجام تعهدات شده است. نتیجه این هماهنگی، ثبت بالاترین قیمت صادراتی 695.5 دلار در کشور بوده است که به شرکت ارفع تعلق دارد.

این روش ها چه مزایایی در حوزه فروش داخلی و هم در عرصه صادراتی رقم زده است؟

اصولا هر روشی معایب و مزایای خود را دارد ولی روشی که ما از آن تبعیت می‌کنیم، برای شرکت ارفع با توجه به فرایندهای داخلی تا کنون اثربخش بوده است. مهم‌ترین آن بالا بودن ضریب خوش‌قولی در انجام تعهدات است که به نظر تیم بازاریابی و فروش این عامل باعث حفظ و ارتقای «حسن شهرت سازمانی» شده است. تنوع در محصولات تولیدی، تمرکز بر تولید شمش‌های خاص و تمرکززدایی از تولید شمش‌های معمول را برای شرکت ارفع به همراه داشته است.

صادرات فولاد از کشور با چه چالش‌ها و مشکلاتی مواجه است؟

بهتر است به این سوال در دو بخش پاسخ داده شود؛ اول اینکه هر سازمانی از یک سری قوانین و مقررات اداری تبعیت می‌کند که باید به آن‌ها احترام گذاشت و آنرا از جنس چالش یا مشکل جدا کرد.

چالش و مشکل بیشتر به عدم هماهنگی و نبود وحدت رویه بازمی‌گردد. به بیان ساده‌تر تعبیر قوانین در سازمان‌های ذی‌صلاح بر اساس یک معیار مشخص نیست. این امر، همواره مشکلات عدیده‌ای را برای صادرکنندگان شمش فولادی به همراه داشته است. البته بخش اعظم آن با یک نگاه تعاملی و ارتباط دوسویه قابل حل است.

بخشنامه اخیر وزارت صمت در زمینه ممنوعیت‌های صادراتی برای شرکت‌های فولادی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در اینکه قوانین و دستورالعمل‌ها در اصل ابزار کنترلی و نظارتی وزارتخانه‌ها هستند، شکی نیست ولی پرداختن به چند مورد حائز اهمیت است. باید یک مسئله مهم را قبول کنیم که ممنوعیت برای هر شرکت فولادی چه در بازار داخلی و خارجی در اصل ممنوعیت برای یک بنگاه اقتصادی است و ایجاد ممنوعیت در بنگاه اقتصادی تبعات بسیار زیادی را به همراه خواهد داشت که متاسفانه اثرات مخرب آن در دراز مدت نمایان می‌شود. شاید تغییر دیدگاه و ادبیات کمی به ما در تصمیم‌گیری‌ها کمک کند. هنوز برای ما مشخص نشده که صادرات برای شرکت‌های فولادی حق است یا امتیاز. این دستورالعمل‌ها قرار است ما را از نقطه فعلی به چه نقطه‌ای هدایت کنند؟ قرار است در چه بازه زمانی اجرا بشود و در این مدت چند بار دچار تغییر و بازنگری خواهند شد؟ با اجرای دستورالعمل در چه بازه زمانی ثبات به کدام بخش بازار حاکم خواهد شد؟ کلا خروجی اجرای دستورالعمل‌ها چیست و چگونه ارزیابی و پایش می‌شود؟ انحراف معیار آن چطور تحلیل و ترمیم می‌شود؟

فولاد ارفع در پنج ماه نخست امسال چه عملکردی را در زمینه فروش داخلی و صادراتی بر جای گذاشت و این عملکرد چگونه حاصل شده است؟

صادقانه بگوییم، با توجه به محدودیت استفاده از حامل انرژی واقعا شرایط خیلی خوب نیست و همه نگران هستیم. امیدواریم هرچه زودتر شرایط به حالت اول خود بازگردیم و هیچ زمانی شاهد چنین وضعیتی نباشیم. پس بهتر است از سه ماهه اول سال جاری صحبت کنیم که در آن مدت شرکت ارفع مثل گذشته با تمرکز بر بازار داخلی و عرضه مستمر شمش فولادی در بورس کالا، نسبت به تعهدات تکلیفی خود عمل کرده و با توجه به جذابیت بازار صادراتی (که توضیح آن در سوالات قبل ارائه شد) با هماهنگی و همکاری کلیه عوامل سازمانی به منظور حفظ مشتریان خود در آن حضوری فعال داشته است.

برنامه فروش و صادرات این شرکت برای ادامه سال جاری چیست؟

همان‌گونه که اشاره شد، برنامه‌ریزی و ایجاد تعهد در شرایط کنونی خیلی کار آسانی نیست ولی در راستای محقق کردن سخنان مقام معظم رهبری، با وجود تمام محدودیت‌ها، در 6 ماهه دوم سال نیز همچون گذشته، سعی در پشتیبانی از تولید داخلی نسبت به انجام تعهدات تکلیف شده و حضور فعال در بورس کالا به منظور تامین نیازهای داخلی داریم. همچنین صرفا جهت ارزآوری و کمک به صادرات غیر نفتی، در صورت اخذ مجوزهای لازم 20 تا 30 درصد از محصولات را به صادرات تخصیص خواهیم داد.

به نظر شما چگونه می‌توان چالش‌‌های قوانین و مقررات صادراتی را برطرف کرد؟

تا زمانی که اعتقاد به بازار آزاد و طی شدن روند طبیعی وجود نداشته باشد، چالش‌ها و سوالات بدون پاسخ فراوان خواهد بود. با توجه به کلیه مطالبی که در رسانه‌ها و خبرها مشاهد می‌کنیم، به نظر می‌رسد، بخشی از موارد مطروحه حل شدنی باشد؛ فقط باید ارتباطات دوسویه شکل بگیرد. حضور فعال و حمایت صحیح در قالب ارائه راهکارهای اجرایی انجمن فولاد، یکی از راهکارهای تحقق چنین موضوعی است. به طوری که تشریک مساعی و ایجاد ارتباط دوسویه دستگاه‌های نظارتی و کنترلی با انجمن فولاد می‌تواند بخشی از موانع و مشکلات موجود را به راحتی مرتفع کند.

نشست «بررسی و پیگیری رفع مشکلات مجموعه فولاد مبارکه در حوزه واردات» با حضور مدیرکل گمرکات استان اصفهان و رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صمت استان اصفهان برگزار شد.

به گزارش جهان معدن به نقل ازروابط عمومی اتاق بازرگانی اصفهان، در ابتدای این نشست، رسول کوهستانی‌پزوه مدیرکل گمرکات استان اصفهان با بیان این نکته که در کشور تنها دو گمرک قانونی اختصاصی وجود دارد که متعلق به مجتمع فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان است تصریح کرد: استفاده از ظرفیت‌های قانونی این گمرک‌های اختصاصی می‌تواند نقش بسیار مؤثری در تسهیل فعالیت‌های گمرکی و واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات این دو مجموعه بزرگ صنعتی ایفا نماید. وی تسهیل واردات و کاهش هزینه انبارداری را از مهم‌ترین مزیت‌های استفاده از این گمرکات اختصاصی دانست.

مدیرکل گمرکات استان اصفهان با تأکید بر حمایت ویژه گمرک اصفهان از واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات این مجموعه بزرگ صنعتی گفت: با توجه به حجم بالای واردات مجموعه فولاد مبارکه لازم است اقدامات لازم در جهت جلوگیری از متروکه شدن کالاهای وارداتی این شرکت صورت گیرد.

رضا حیدری، مدیر برنامه‌ریزی و پشتیبانی خرید فولاد مبارکه نیز ضمن تشکر از حمایت‌های اتاق بازرگانی، اداره کل گمرکات و سازمان صمت اصفهان از مجموعه فولاد مبارکه گفت: با تدابیر اتخاذشده در این شرکت، مواد اولیه و ماشین‌آلات و تجهیزات وارداتی مجموعه فولاد مبارکه از وضعیت مطلوبی برخوردار است و با مدیریت مناسب توانستیم آثار سوء تحریم‌های ظالمانه غرب را به حداقل برسانیم.

وی افزود: خوشبختانه با تلاش‌های صورت‌گرفته در فولاد مبارکه روند خروج کالا از گمرکات سرعت گرفته است، اما جهت تداوم این روند لازم است حمایت‌های لازم از سوی اداره کل گمرک استان و سازمان صمت صورت گیرد.

حیدری تعدد قوانین، بخشنامه‌ها و متغیر بودن تعرفه‌ها را به همراه مشکلات سامانه جامع تجارت مهم‌ترین چالش حوزه واردات دانست.

کریم سلیمی، رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان نیز با اعلام آمادگی سازمان صمت استان برای پیگیری و رفع مشکلات فعالان اقتصادی استان در حوزه ثبت سفارش و واردات کالا، رفع مشکلات موجود در سامانه جامع تجارت را یکی از دغدغه‌های مهم وزارت صمت و سازمان صمت استان دانست که می‌تواند نقش مهمی در تسهیل تجارت خارجی و کاهش دغدغه‌های فعالان اقتصادی ایفا کند. وی خواستار ارائه فهرستی از مشکلات شرکت فولاد مبارکه در حوزه ثبت سفارش و استفاده از سامانه جامع تجارت به‌منظور پیگیری و رفع ریشه‌ای این مشکلات شد.

در ادامه زهرا زمانی مدیر پژوهش و بررسی‌های اتاق بازرگانی اصفهان با تشریح اقدامات پارلمان بخش خصوصی اصفهان در حوزه ارزی تصریح کرد: با آغاز فعالیت هیئت نمایندگان دوره نهم اتاق بازرگانی اصفهان در سال 98، پیگیری و رفع مشکلات ارزی اعضا و همچنین کمک به توسعه صادرات استان در اولویت برنامه‌های پارلمان بخش خصوصی اصفهان قرار گرفت . ایجاد میز اتاق اصفهان در بانک مرکزی برای نخستین بار در کشور در سال 98 و همچنین ایجاد میزهای صمت و امور گمرکی از مهم‌ترین اقدامات این حوزه بود که نقش بسیار مهمی در پیگیری و رفع مشکلات ارزی فعالان اقتصادی استان اصفهان داشت.

وی افزود: خوشبختانه با پیگیری‌های انجام‌شده در اتاق بازرگانی اصفهان شاهد دستاوردهای مناسبی در حوزه کسب‌وکار استان و کشور بودیم که صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های تسهیلگر در حوزه ارزی و رفع بخش قابل‌توجهی از مشکلات رفع تعهد ارزی صادرکنندگان استان و کشور از مهم‌ترین دستاوردهای آن بوده است.

زهرا زمانی پیگیری و رفع مشکلات اعضا را از مهم‌ترین برنامه‌های اتاق بازرگانی در دوره نهم دانست و گفت: برگزاری چنین جلساتی با حضور دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط نقش بسیار مهمی در پیگیری و رفع مشکلات فعالان اقتصادی استان ایفا خواهد کرد. وی ضمن تقدیر از همراهی و حمایت دستگاه‌های اقتصادی استان از پارلمان بخش خصوصی و فعالان اقتصادی استان، بهبود 18 رتبه‌ای شاخص محیط کسب‌وکار استان در زمستان 1399 و بهار 1400 را ثمره این همدلی و همکاری دانست.

در ادامه این نشست حسین کبیری رئیس پشتیبانی خرید و ترخیص کالای فولاد مبارکه نیز بخشی از مشکلات گمرکی فولاد مبارکه را مطرح و خاطرنشان کرد: مشکلات سامانه جامع تجارت سبب کند شدن روند ترخیص کالاهای این شرکت شده است که امیدواریم با همکاری نهادهای دولتی ذی‌ربط این مشکل برطرف شود.

در پایان این نشست مقرر گردید مشکلات و چالش‌های موجود در سامانه جامع تجارت درزمینه واردات کالا با همکاری اتاق بازرگانی اصفهان، سازمان صمت استان و همچنین مجموعه فولاد مبارکه احصا گردد و با استفاده از ظرفیت‌های موجود در استان به‌ویژه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان اصفهان برای رفع آن اقدام شود. همچنین اتاق بازرگانی اصفهان برای تشکیل دوره‌های آموزشی کاربردی «آشنایی با قوانین گمرکی و ترخیص کالا» و «دوره جامع آشنایی با سامانه جامع تجارت و ثبت سفارش» برای فعالان اقتصادی با همکاری اداره کل گمرکات و سازمان صمت استان اصفهان اعلام آمادگی کرد.

بهرام شکوری با اشاره به تاثیر مثبت عضویت دایم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، گفت: اعضای این سازمان از جمله چین و هند با دارا بودن بخش عمده‌ای از جمعیت جهان، یکی از بزرگترین بازارهای هدف برای فروش محصولات ایرانی به شمار می‌روند.

به گزارش جهان معدن به نقل از ایرنا، «بهرام شکوری» رییس سابق کمیسیون صنایع و معادن اتاق بازرگانی ایران افزود: در دو ماه گذشته از عمر دولت سیزدهم شاهد حمایت‌های جدی دولت از تولید بودیم، اما در کنار آن باید مناسبات‌مان با سایر کشورها به‌ویژه کشورهای منطقه و همسایگان را اصلاح کرده و گسترش دهیم.

وی بیان‌داشت: فراموش نکنیم ۱۲ درصد اقتصاد جهان و هشت درصد جمعیت کل دنیا در کنار ما زندگی می‌کنند و اتفاقا به بسیاری از محصولات و تولیدات ما نیاز دارند.

شکوری با اشاره به عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، خاطرنشان‌کرد: در این سازمان کشورهایی همچون چین و هند و روسیه عضویت دارند که بسیار تعیین‌کننده هستند و فقط چین و هند با دارا بودن بخش عمده‌ای از جمعیت جهان، یکی از بزرگترین بازارهای هدف برای فروش محصولات ایرانی به شمار می‌روند.

وی گفت: پس از عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای که به تقویت مناسبات سیاسی و امنیتی کشورمان می‌انجامد، اگر در کنار آن بتوانیم ارتباطات اقتصادی و مناسبات تجاری‌مان را با این کشورها توسعه دهیم، فرصت‌های بسیار خوبی نصیب کشور خواهد شد.

رییس سابق کمیسیون صنایع و معادن اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد: در این راستا نیاز است تا دولت نیز به فعالان اقتصادی کمک کرده و فضا را برای مشارکت و بازیگری آنها برای توسعه مناسبات اقتصادی فراهم کند.

این استاد دانشگاه گفت: در این پیوند لازم است تا رایزنان بازرگانی‌مان را در این کشورها به‌ویژه چین، هند و همسایگان هرچه بیشتر فعال و تقویت شوند.

وی خاطرنشان‌کرد: حضور رایزنان بازرگانی می‌تواند به شکل‌گیری هرچه بهتر مناسبات اقتصادی و تجاری کمک کرده، جلسات رو در رو (B To B) بین فعالان اقتصادی ایرانی و فعالان این کشورها شکل دهند، ارتباطات بین تجار را شکل داده و اطلاعات بازار این کشورها را در اختیار بگذارند.

شکوری ادامه‌داد: همچنین نیاز است تا سفرای کشورمان در این کشورها نگاه اقتصادی خود را تقویت کنند و به‌ویژه معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه می‌تواند به بهبود ارتباطات اقتصادی و تجاری و فضاسازی برای توسعه مراودات اقتصادی با کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای تاثیرگذار باشد.

سازمان همکاری‌ شانگهای سازمانی میان‌دولتی است که با هدف مبارزه با تهدیدهای امنیتی جدید و با گردهمایی سران کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال ۱۹۹۶ در شهر شانگهای تحت عنوان گروه «شانگهای ۵» پا به عرصه ظهور گذاشت. در سال ۲۰۰۱ با پذیرش عضویت ازبکستان و رسیدن تعداد اعضا به ۶ کشور ارتقاء و نام آن نیز به سازمان همکاری شانگهای تغییر کرد. یکی از اهداف این سازمان برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه است.

هند و پاکستان نیز از تابستان ۲۰۱۶ به عضویت کامل این سازمان درآمدند. مغولستان، افغانستان و بلاروس عضو ناظر این سازمان هستند. ایران حدود ۱۵ سال بود که به عنوان ناظر در این سازمان حضور داشت، اما عضویت دائم آن تا به حال به رغم درخواست رسمی میسر نشده بود.

عضویت در سازمان‌های منطقه‌ای در شرایطی که آمریکا پیگیر سیاست‌های یکجانبه گرایانه خود است، به ایران این فرصت را می‌دهد که با صدای بلندتری سیاست چندجانبه گرایی را دنبال کند و با مشارکت کشورهایی مانند روسیه و چین سیاست مقتدرتری برای مقابله با یک‌جانبه گرایی در پیش بگیرد. این موفقیت دیپلماتیک در زمانی به دست آمده است که آمریکا سعی دارد با تحریم‌های خود ایران را منزوی کند.

صرفه جویی ناشی از بومی سازی شرکت های بزرگ بخش معدن و صنایع معدنی وابسته به ایمیدرو، از ابتدای سال 99 تا پایان 1400، به مرز 1.3 میلیارد دلار می رسد.

به گزارش جهان معدن به نقل ازروابط عمومی ایمیدرو، این سازمان از ابتدای سال 99، سیاست بومی سازی و توسعه ساخت داخل را ابلاغ کرد و طی این مدت، اهداف عملیاتی از شرکت‌های زیرمجموعه و وابسته را پیگیری و پایش می کند.

طبق برنامه ریزی صورت گرفته در این زمینه، طی امسال، شرکت های بزرگ بخش معدن و صنایع معدنی شامل گل گهر و گهر زمین، ملی صنایع مس، فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، چادرملو، تهیه و تولید مواد معدنی، فولاد هرمزگان، فولاد خراسان، آلومینای ایران و غیره، 681 میلیون و 290 هزار دلار صرفه جویی ارزی می کنند.

طی سال 99 نیز به رغم برنامه ریزی حدود 500 میلیون دلاری ناشی از بومی سازی قطعات و تجهیزات، شرکت‌های مذکور بیش از 617 میلیون دلار صرفه جویی ارزی کردند. این در حالی است که علاوه بر رقم فوق، در طرح ها نیز شاهد بومی سازی و صرفه جویی ارزی بوده ایم.

بنا به این گزارش، بومی سازی قطعات و تجهیزات مورد نیاز صنایع بزرگ و پایین دستی طی سال های گذشته و به ویژه 16 ماه گذشته، موجب شد تا خطوط تولید در شرایط تحریم به دلیل تامین به موقع قطعات، دچار وقفه نشوند.