امروزه همه ما در موقعیت و زمان های مختلف این تصمیم را تجربه کرده و می کنیم. بعنوان مثال تک تک ما در زمان رانندگی در شرایطی قرارگرفته ایم که آیا از ماشین جلوئی در حالی که ماشین از روبه رو می آید سبقت بگیریم یا نه؟ ، انتخاب مثبت یا منفی برای رانندگان مختلف متفاوت می باشند ، نحوه تصمیم جهت آنالیز انتخاب سبقت یا عدم سبقت در واقع ارزیابی ریسک می باشد و یا به اصطلاح همه ما در کار های مختلف این جمله را از خود می پرسیم که آیا به ریسکش می ارزد یا خیر ؟
امروزه پاسخ مثبت و یا منفی جهت جمله مذکور برای هر فعالیتی طی فرآیندی تعریف شده و با روش خاصی تهیه می شود و این فرآیند با نام ارزیابی ریسک برای فعالیت مشخص ، می باشد.
بنابراین با این تعاریف مشخص گردید که همه انسان ها با اصول ارزیابی ریسک آشنایی کامل دارند ولی در نحوه چگونگی ارزیابی و آنالیز با هم متفاوت هستند لـذا شایسته است با روش و اصولی که در این مقاله بیان می گردد برای هر بخش از فعالیت ها با در نظر گرفتن استاندارد تعریف شده آن ارزیابی ریسک صورت پذیرد.
پارامتر ها و مراحل ارزیابی ریسک در عملیات آتشکاری:
مبحث ارزیابی ریسک هر فعالیت که عملیات آتشکاری نیز از آن مستثنی نیست، شناخت پارامتر خطر و در ادامه احتمال وقوع و در صورت وقوع خطر ، شدت حادثه از الزامات می باشد بدین منظور عملیات آتشکاری به بخش های مختلف اجرائی تقسیم و برای هر قسمت ، مراحل اجرایی ارزیـابـی ریسـک به شرح ذیل محاسبـه می گردد.
1ـ شناخت خطرات.
2ـ تعیین احتمال وقوع خطر (حادثه) و میزان وخامت (شدت) آن.
3_ تعیین (محاسبه) ریسک و بررسی آن.
4ـ تعیین اقدامات کنترلی و اجرای اقدامات پیشگیرانه یا اصلاحی.
5ـ بازبینی ارزیابی و تکرار آن.
محاسبه پارامترهای ارزیابی ریسک:
الف) احتمال وقوع حادثه:
این پارامتر براساس امکان اتفاق از بسیار پایین تا حتماً اتفاق خواهد افتاد به 5 بخش و با ضرایب 1 الی 5 طبق جدول ذیل دسته بندی می شود.
|
توصیف احتمال |
ضریب احتمال |
|
بسیار پایین |
1 |
|
پایین |
2 |
|
متوسط |
3 |
|
بالا |
4 |
|
حتماً اتفاق می افند |
5 |
ب) شدت حادثه:
این پارامتر نیز بر اساس میزان جراحت به 5 قسمت و با ضرایب 1 الی 5 طبق جدول ذیل دسته بندی می شود.
|
توصیف شدت حادثه |
ضریب شدت |
|
جراحت جزئی و یا بدون جراحت |
1 |
|
نیاز به کمک های اولیه دارد |
2 |
|
جراحت شدید همراه بااستراحت پزشکی روزانه |
3 |
|
نقص عضو یا از کارافتادگی |
4 |
|
فوت |
5 |
ج) محاسبه ریسک:
ریسک معمولاً بصورت عدد بیان می شود و عدد مذکور حاصلضرب ضریب احتمال در ضریب شدت خواهد بود . عدد ریسک واحد خاصی ندارد بنابراین بصورت تنها مفهومی پیدا نمی کند یعنی اگر گفته شود ریسک فعالیتی 10 می باشد، هیچ معنی و مفهومی نمی دهد.
د) بررسی ریسک و سطح پذیرش آن :
با محاسبه ریسک در هر یک از خطرات شناسائی شده بخش های یک فعالیت با تعداد زیادی از اعداد ریسک ها مواجه خواهیم بود که میتواند از 1 الی 25 طبق جدول ذیل باشد. بر اساس استاندارد های سیستم مدیریت ایمنی، ریسک ها می تواند به دو دسته 1- ریسک قابل قبول 2- ریسک غیر قابل قبول تقسیم گردد و همچنین برحسب درجه،از درجه ریسک کم تا درجه ریسک شدید به شرح ذیل تقسیم بندی شود.
|
احتمال خطر (حادثه) |
|||||
|
شدت حادثه |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
2 |
4 |
6 |
8 |
10 |
|
|
3 |
6 |
9 |
12 |
15 |
|
|
4 |
8 |
12 |
16 |
20 |
|
|
5 |
10 |
15 |
20 |
25 |
|
درجه ریسک کم : 5-1
درجه ریسک متوسط : 9-6
درجه ریسک زیاد : 12-10
درجه ریسک خیلی زیاد : 15-13
درجه ریسک شدید : 25-16
بخش های مختلف عملیات آتشکاری و شناسائی خطرات مربوطه:
عملیات آتشکاری یک بخش کوچک ولی بسیار مهم و در واقع بخش پرخطر در سیکل اجرائی فرآیند آتشکاری می باشد. بنابراین پر واضح است کلیه مراحل ارزیابی ریسک برای تک تک بخش های مختلف سیکل آتشکاری قابل محاسبه می باشد.
* بخش های مختلف عملیات آتشکاری:
1ـ توزیع مواد ناریه در کنار چالهای آتشکاری.
2ـ مسلح نمودن خرج ها.
3ـ شارژ و تراکم چالها.
4ـ بستن مدار و انفجار.
5ـ بازدید از محل آتشکاری و اطمینان از درستی عملیات.
در ادامه برای تک تک بخش های فوق خطرات احتمالی شناسائی و ارزیابی ریسک صورت می پذیرد که در این مقاله به جهت محدودیت های مختلف فقط به عنوان نمونه و ارائه روش محاسبه ((پارامتر شارژ و تراکم چالها)) مورد مطالعه و ارزیابی قرار می گیرد .
خطرات ناشی از شارژ و تراکم چالها:
1ـ رها شدن پرایمر به ته چال.
2ـ جداشدن خرج ته چال از آغازگر انفجاری (چاشنی).
3ـ قطع شدن سیم ، فتیله ویا لوله ارتباطی پرایمر در اثر تراکم و یا هر عامل دیگر.
4ـ انفجار چالها در اثر تراکم مواد منفجره.
5ـ انفجار چالها در اثر تراکم مواد پرکننده دهانه چال.
توجه: هر اندازه بخش های تعریف شده و خطرات پیش بینی شده دقیق تر و ریزتر بررسی گردد ارزیابی ریسک دقیق تر و بهتر صورت می پذیرد.
همچنین در ادامه به منظور کاهش ریسک و بهینه نمودن فعالیت به جدول محاسبه ارزیابی ریسک عوامل کنترلی را اضافه نموده و در مراحل بعدی (تکرار ارزیابی ریسک) قویاً با تاثیر عوامل اصلاحی به درجات پایین تری از ریسک خواهیم یافت ایمنی به اصطلاح ریسک خطرات کاهش می یابد.
محاسبه ارزیابی ریسک در شارژ و تراکم چالها:
|
ردیف |
خطرات شناسایی شده |
ضریب احتمال |
ضریب شدت |
عدد ریسک |
عوامل کنترلی |
|
1
|
رها شدن پرایمر به ته چال |
2 |
1 |
2 |
بستن یک طرف پرایمر به جسمی ثابت |
|
2 |
جدا شدن چاشنی از پرایمر در چال |
3 |
1 |
3 |
گره زدن و محکم کردن محل ارتباط |
|
3 |
قطع شدن سیم و ... در اثر تراکم و ... |
3 |
1 |
3 |
استفاده از سمبه چوبی و هدایت سیم یا لوله در چال |
|
4 |
انفجار چالهادر اثر تراکم مواد منفجره |
3 |
5 |
15 |
از تراکم پرایمر خودداری می کنیم |
|
5 |
انفجار چالها در اثر تراکم مواد انسدادی |
1 |
5 |
5 |
از مواد انسدادی نرم و مرطوب استفاده می کنیم |
پر واضح است دانستـن استـاندارد های عملیات اجرائی آتشکاری از الـزامات تعییـن ضرایب احتـمال و شدت می باشد و همچنین عوامل کنترلی در مرحله دوم و بعد از آن تاثیر گذار خواهد بود و بدیهی است با تاثیرگذاری عوامل کنترلی جدول ارزیابی در مراحل بعدی بهینه تر خواهد شد.
با نگاهی به اعداد ریسک بدست آمده انتخاب و انجام هرگونه از مراحل و یا تاثیر عوامل کنترلی به راحتی برای هر متخصص معین می باشد.
در ادامه مراحل فوق برای تک تک بخش های عملیات آتشکاری و همچنین سیکل اجرائی آتشکاری قابل محاسبه می باشد.
نتیجه گیری :
با بررسی مطالب فوق پر واضح است ارزیابی ریسک ، فرآیند پیچیده ای نیست و این فرآیند می تواند بعنوان یک مدیریت ریسک به منظور کنترل و نظارت بر سیستم مورد مطالعه قرار گیرد و نتیجه آن قطعاً کاهش خطرات بالقوه ناشی از وقوع مخاطرات مرتبط با فعالیت خواهد بود . بطور معمول در محیط کار خطرات بسیار فراوانی مورد شناسائی قرار می گیرند که با توجه به محدودیت منابع و زمان می بایست ابتدا خطرات مهمتر کنترل و در مراحل بعدی به سایر خطرات توجه گردد. چنانچه ارزیابی ریسک در زمان طراحی پروژه صورت پذیرد در کمترین زمان به سازمان کمک خواهد شد تا اولویت خود را در بخش ایمنی به درستی شناسائی نموده و در تخصیص منابع به دقت عمل نماید تا بیشترین تاثیر در سیستم مدیریت ایمن پدیدار گردد.
در خاتمه ارزیابی ریسک مبحثی است که در تمامی پروژه های اجرائی لازم و واجب می باشد و در صورتیکه به درستی ارزیابی گردد بسیاری از حوادث که امروزه کشور عزیزمان با آن دست و پنجه نرم می کند ماهیت وجودی نخواهد داشت.